F-gazy i substancje kontrolowane

• ustawie z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych (Dz.U. poz. 881), która zastąpiła ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz.U. Nr 121 poz. 1263),

• rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 (Dz.U. L 150 z 20.5.2014, str. 195—230),

• rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1005/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.U. L 286 z 31.10.2009, str. 1—30).

Wymienione akty prawne obowiązują równolegle. Spełnienie wymogów ustawy nie zwalnia z obowiązków określonych w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 517/2014 oraz w rozporządzeniu nr 1005/2009 i nie zapewnia dotrzymania określonych w nich wymagań. Zakres regulacji krajowych wskazano w uzasadnieniu projektu, który stanowił podstawę przyjętej ustawy jako określenie pewnych kwestii w zakresie organów właściwych do wykonania przepisów wspólnotowych, sankcji za nieprzestrzeganie tych przepisów oraz określenie systemu gromadzenia i przekazywania przez określone podmioty danych niezbędnych do prowadzenia polityki umożliwiającej stosowanie tych przepisów na poziomie krajowym.

Zgodnie z definicjami zawartymi w rozporządzeniach operatorem urządzeń jest:

• według zapisów rozporządzenia nr 517/2014: osoba fizyczna lub prawna sprawująca faktyczną kontrolę nad technicznym działaniem produktów i urządzeń objętych rozporządzeniem (w określonych szczególnych sytuacjach państwo członkowskie może wyznaczyć właściciela jako podmiot odpowiedzialny za obowiązki operatora),

• według zapisów rozporządzenia nr 1005/2009: każda osoba fizyczna lub prawna, która obsługuje urządzenia chłodnicze lub klimatyzacyjne, pompy ciepła lub systemy ochrony przeciwpożarowej zawierające substancje kontrolowane.

Według przepisów ustawy operatorem urządzenia jest:

• operator w rozumieniu definicji zawartej w rozporządzeniu nr 1005/2009 oraz nr 842/2006 (osoba fizyczna lub prawna sprawująca faktyczną kontrolę nad technicznym działaniem urządzeń i systemów objętych rozporządzeniem; w określonych szczególnych sytuacjach Państwo Członkowskie może wyznaczyć właściciela jako podmiot odpowiedzialny za zobowiązania operatora).

Faktyczna kontrola nad technicznym działaniem urządzenia lub systemu ochrony przeciwpożarowej zgodnie z art. 4.1 ustawy polega na:

• pełnym dostępie do urządzenia lub systemu, umożliwiającym nadzorowanie jego elementów i ich funkcjonowania oraz możliwości udostępnienia urządzenia lub systemu osobom trzecim,

• codziennej kontroli funkcjonowania lub działania urządzenia lub systemu, w tym podejmowaniu decyzji o jego włączeniu albo wyłączeniu,

• podejmowaniu decyzji w sprawach finansowych i technicznych dotyczących modyfikacji urządzenia lub systemu, w szczególności wymiany poszczególnych elementów, zainstalowania detektora wycieków, podejmowaniu decyzji w sprawie modyfikacji ilości substancji kontrolowanych lub fluorowanych gazów cieplarnianych zawartych w urządzeniu lub systemie oraz decyzji dotyczących sprawdzenia pod względem wycieków, lub naprawy urządzenia lub systemu.

Przedstawione powyżej definicje w sposób jednoznaczny wskazują jako operatora rzeczywistego użytkownika urządzenia lub systemu. Wskazanie odpowiedzialności prawnej nie jest natomiast jednoznaczne z określeniem obowiązku samodzielnej realizacji przez operatora wszystkich wymagań ww. aktów.

Podstawowym obowiązkiem operatora jest zgodnie z art. 3 rozporządzenia nr 517/2014 zapobieganie emisjom fluorowanych gazów cieplarnianych. W stosunku do zapisów art. 3.1 uchylonego rozporządzenia nr 842/2006 w następujący sposób uszczegółowiono zasady prewencji i reakcji:

• pkt. 1: „Celowe uwalnianie fluorowanych gazów cieplarnianych do atmosfery jest zakazane, w przypadku gdy uwolnienie nie jest technicznie niezbędne do zamierzonego stosowania.”

• pkt 2: „Operatorzy urządzeń, które zawierają fluorowane gazy cieplarniane, podejmują środki ostrożności, aby zapobiec niezamierzonemu uwolnieniu tych gazów („wyciekowi”). Operatorzy podejmują wszelkie środki możliwe do zastosowania z technicznego i ekonomicznego punktu widzenia w celu zminimalizowania wycieku fluorowanych gazów cieplarnianych.”

• pkt.3 „W przypadku stwierdzenia wycieku fluorowanych gazów cieplarnianych operatorzy zapewniają, aby urządzenie zostało naprawione bez zbędnej zwłoki.”

„W odniesieniu do urządzenia, które objęte jest wymogiem kontroli szczelności na podstawie art. 4 ust. 1, w przypadku gdy naprawiono urządzenie, z którego nastąpił wyciek, operatorzy zapewniają, aby urządzenie zostało skontrolowane przez certyfikowaną osobę fizyczną w ciągu miesiąca od naprawy w celu sprawdzenia, czy naprawa była skuteczna.”

Mimo braku w katalogu administracyjnych kar pieniężnych i przepisów karnych, określonym w art. 47 ustawy, zapisów dotyczących odpowiedzialności za nieprzestrzeganie art. 3.1 rozporządzenia nr 842/2006, zapisy te oraz zapisy art. 3 rozporządzenia nr 517/2014, jak również art. 23 rozporządzenia nr 1005/2009 powinny stanowić podstawę nadzoru nad urządzeniami zawierającymi F-gazy i substancje kontrolowane.

Przy określaniu zakresu obowiązków operatora kluczową kwestią jest identyfikacja urządzeń i systemów. Zakresem regulacji prawnych objęte są następujące rodzaje urządzeń:

• według zapisów rozporządzenia nr 517/2014: stacjonarne urządzenia chłodnicze lub klimatyzacyjne, stacjonarne pompy ciepła, urządzenia ochrony przeciwpożarowej w tym gaśnice, agregaty chłodnicze samochodów ciężarowych chłodni i przyczep chłodni, rozdzielnice elektryczne, organiczne obiegi Rankine’a,

• według zapisów rozporządzenia nr 1005/2009: wszystkie urządzenia oprócz pojemników stosowanych do transportu lub przechowywania substancji kontrolowanych, w tym urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne lub pompy ciepła lub systemy ochrony przeciwpożarowej,

• według przepisów ustawy: stacjonarne urządzenia chłodnicze, klimatyzacyjne i pompy ciepła, rozdzielnice wysokiego napięcia lub urządzenia zawierające rozpuszczalniki, z wyłączeniem systemów klimatyzacji w niektórych pojazdach silnikowych (urządzenia), systemy ochrony przeciwpożarowej (systemy).

W ww. aktach prawa określono fluorowane gazy cieplarniane (f-gazy) i substancje kontrolowane pod względem rodzaju i ilości znajdującej się w urządzeniu, decydujące o zakresie obowiązków operatora. Wobec fluorowanych gazów cieplarnianych funkcjonują dwa odmienne kryteria klasyfikacji urządzeń:

• zgodnie z rozporządzeniem 517/2014: kryterium ustalenia obowiązków operatora urządzeń, które zawiera f-gazy jest wyrażone w tonach ekwiwalentu CO₂, obliczanego na podstawie współczynnika ocieplenia globalnego GWP wskazanego dla poszczególnych substancji w załączniku IV (za wyjątkiem rozdzielnic elektrycznych),

• zgodnie z ustawą: kryterium ustalenia obowiązków operatora urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych i pomp ciepła oraz systemów ochrony przeciwpożarowej zawierających f-gazy określono w kg substancji zawartej w urządzeniu lub systemie.

Chcąc określić wymagania wobec urządzeń, operator musi ocenić ilość f-gazów w urządzeniu w odniesieniu do obu ww. kryteriów.

Spośród różnic pomiędzy regulacjami prawnymi dotyczącymi f-gazów na szczególną uwagę zasługuje sposób określenia i zakres obowiązków kontroli szczelności. Obowiązki te określa zarówno rozporządzenie nr 517/2014, jak i ustawa, przy czym wymogi sprawdzania wycieków z urządzeń zdefiniowano w niej na podstawie rozporządzenia nr 842/2006, uchylonego rozporządzeniem nr 517/2014. Tym samym określenie zakresu kontroli szczelności w obecnym stanie prawnym wymaga sprawdzenia kryteriów ustalonych w obu rozporządzeniach WE.

Zgodnie z art. 4.3 ustawy „operator może zlecić osobie trzeciej w formie pisemnej sprawowanie kontroli nad technicznym działaniem urządzeń lub systemów ochrony przeciwpożarowej, w których znajdują się fluorowane gazy cieplarniane lub substancje kontrolowane. W takim przypadku odpowiedzialność za sprawowanie takiej kontroli przez osobę trzecią ponosi operator.” Szczególnej uwagi wymaga zatem sposób określenia odpowiedzialności osoby trzeciej „serwisanta” oraz ustalenie zakresu przekazanych obowiązków. Personel wykonujący czynności w zakresie instalacji, kontroli szczelności, konserwacji lub serwisowania urządzeń i systemów zobowiązany jest do posiadania certyfikatów dla personelu. Ustawa wprowadza również wymóg posiadania kwalifikacji wobec osoby dokonującej wpisu do Karty Urządzenia albo Karty Systemu Ochrony Przeciwpożarowej w zakresie danych dotyczących czynności takich jak konserwacja, serwisowanie, kontrola szczelności (art. 15.1 ustawy).

Karty Urządzeń i Karty Systemów Ochrony Przeciwpożarowej (Karty) są postacią obowiązkowej dokumentacji, wymaganej od operatora na podstawie ustawy i stanowiącej element Centralnego Rejestru Operatorów Urządzeń i Systemów Ochrony Przeciwpożarowej (Rejestr Centralny), którego utworzenie ustawodawca powierzył Instytutowi Chemii Przemysłowej im. prof. Ignacego Mościckiego. Po utworzeniu Rejestru Centralnego Karty sporządzane będą w formie elektronicznej w trybie bezpośredniego połączenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. Przed sporządzeniem pierwszej karty operator jest zobowiązany do zarejestrowania się w Rejestrze Centralnym. Ustawowy czas na sporządzenie Karty wynosi 10 dni od dnia dostarczenia urządzenia albo systemu na miejsce jego funkcjonowania, a w przypadku gdy urządzenie albo system wymaga zainstalowania – w terminie 10 dni od dnia zakończenia jego instalacji i napełnienia substancją kontrolowaną albo fluorowanym gazem cieplarnianym. Natomiast wpisy danych do utworzonych Kart powinny być dokonywane w terminie 5 dni roboczych od dnia wykonania czynności. Zakres obowiązków prowadzenia dokumentacji został ustalony w ustawie w odniesieniu do rozporządzenia nr 1005/2009 oraz 842/2006. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 określa obowiązki prowadzenia dokumentacji w zakresie zgodnym z art. 6. ust. 1 rozporządzenia. Według art. 6.2 jeżeli dokumentacja, o której mowa w ust. 1, nie jest przechowywana w bazie danych utworzonej przez właściwe organy państw członkowskich, zastosowanie mają następujące zasady:

a) operatorzy, o których mowa w ust. 1, przechowują dokumentację, o której mowa w tym ustępie, przez co najmniej pięć lat;
b) podmioty wykonujące dla operatorów czynności, o których mowa w ust. 1 lit. e), przechowują kopię dokumentacji, o której mowa w ust. 1, przez co najmniej pięć lat.

Poniżej prezentujemy listę aktów wykonawczych do ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych.

Stronę zaktualizowano 13 stycznia 2016 r.; 15 stycznia 2016 r.; 18 stycznia 2016 r.; 19 stycznia 2016 r.; 20 stycznia 2016 r.; 9 kwietnia 2016 r.; 6 września 2016 r.; 26 stycznia 2017 r.; 20 lutego 2017 r.