Postanowienie NSA – udział organizacji społecznej w postępowaniu

Postanowienie NSA z dnia 23 września 2016 r. (II OZ 972/16) – uchylające postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2016 r., sygn. akt IV SA/Wa 453/16 w zakresie odmowy dopuszczenia do udziału w sprawie Stowarzyszenia W. z siedzibą w W. W uzasadnieniu postanowienia NSA wskazał:

„Zaskarżonym postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2016 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił dopuszczenia [...] – Stowarzyszenia W. z siedzibą w Warszawie do udziału w sprawie ze skargi W. Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie na uchwałę Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia [...] lipca 2015 r. w przedmiocie ustanowienia pomników przyrody. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że z przedstawionego przez Stowarzyszenie statutu nie wynika, aby udział w postępowaniu sądowoadminstracyjnym dotyczył jego celów statutowych. Wymienione w § 5 statutu cele, na które powołało się Stowarzyszenie, nie obejmuje prowadzenia działalności w zakresie występowania przed sądami administracyjnymi. Ponadto cele te są zbyt ogólne, aby mogły służyć do uzasadnienia udziału Stowarzyszenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Wniosek Stowarzyszenia o dopuszczenie do postępowania w charakterze uczestnika został zgłoszony w sprawie ze skargi na uchwałę Rady m. st. Warszawy w sprawie pomników przyrody położonych na terenie D. podjętą na podstawie art. 44 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody. Analiza celów Stowarzyszenia prowadzi do wniosku, że są to w zasadzie postulaty dotyczące szeroko (ogólnie) rozumianej ochrony środowiska, a nie ochrony przyrody i nie znajdują powiązania z działaniami na rzecz ochrony przyrody i z celami tej ochrony. Ponadto do oceny, czy spełnione zostały przesłanki z art. 33 § 2 ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2016 r., poz. 718 ze zm.), dalej P.p.s.a. nie wystarczy samo stwierdzenie, że sprawa dotyczy zakresu statutowej działalności, ale koniczne jest wskazanie, że udział organizacji ma na celu ochronę obiektywnego porządku prawnego. Stowarzyszenie we wniosku nie podjęło próby wykazania, jakie to wartości wynikające z obiektywnego porządku prawnego, w tej konkretnej sytuacji, doznałyby wzmocnionej ochrony właśnie poprzez jego udział w postępowaniu. Istotą udziału organizacji społecznej w postępowaniu sądowoadministracyjnymi nie jest zaspokojenie partykularnych interesów samej organizacji, ale zapewnienie szeroko pojmowanej kontroli społecznej nad postępowaniem”

„W zażaleniu na to postanowienie skarżące Stowarzyszenie, wnosząc o jego uchylenie, podniosło, że od kilku lat jest uczestnikiem Komisji Dialogu Społecznego ds. Środowiska Przyrodniczego działającej przy Biurze Ochrony Środowiska m.st. Warszawy. Komisja Dialogu Społecznego ds. Środowiska Przyrodniczego została powołana przez organizacje pozarządowe zajmujące się szeroko pojętą problematyką ochrony dziedzictwa przyrodniczego Warszawy, zasobów środowiska i jego jakości. Stowarzyszenie aktywnie uczestniczy w tej Komisji, m.in. zajmując się kwestiami pomników przyrody, a w szczególności drzew. Wśród celów statutowy Stowarzyszenia wymienione są: ochrona krajobrazu, ochrona środowiska (§ 5 ust. 2 Statutu), czy racjonalne zarządzenie nieruchomościami wspólnymi z uwzględnieniem ochrony krajobrazu, ochrony środowiska (§ 5 ust 3 Statutu). Stowarzyszenie nie występuje w tych sprawach w interesie własnym, lecz w dobrze pojętym interesie społecznym. W interesie społecznym znajduje się ochrona drzew, które pełnią bardzo ważną rolę dla szeroko rozumianego środowiska naturalnego, w tym dla oczyszczania powietrza, nawilżania go i chłodzenia. Niewymienienie wśród celów statutowych Stowarzyszenia "występowania przed sądami administracyjnymi", wynika z tego, że występowanie przed sądami administracyjnymi nie jest celem działania Stowarzyszenia, lecz narzędziem do realizacji jego statutowych celów, w tym odnoszących się do ochrony środowiska i krajobrazu”

„Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje: Zażalenie zawiera usprawiedliwione podstawy.”

„Kwestia dopuszczenia do udziału w postępowaniu sądowym organizacji społecznej została uregulowana w art. 33 § 2 P.p.s.a., zgodnie z którym organizacja społeczna może zgłosić swój udział w postępowaniu sądowym, w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności. W świetle art. 33 § 2 P.p.s.a. każdy cel działania określony w statucie nadanym czy przyjętym zgodnie z obowiązującym prawem może uzasadniać wystąpienie z żądaniem dopuszczenia do postępowania sądowego, jeżeli przedmiot postępowania wkracza w zakres działań organizacji społecznej czy to ze względu na czynności postępowania, czy też ze względu na jego wynik. Celem wymienionym w statucie organizacji, uzasadniającym dopuszczenie organizacji społecznej do udziału w postępowaniu sądowym może być na przykład propagowanie określonej działalności czy pewnych idei, ochrona wartości materialnych i niematerialnych, zapobieganie niekorzystnym zjawiskom społecznym lub ekonomicznym. Udział organizacji społecznej musi odpowiadać celowi sądownictwa administracyjnego, tj. sprzyjać realizacji "sądowej kontroli administracji". Organizacja społeczna może działać na rzecz jednej ze stron, wzmacniając jej pozycję w postępowaniu, a może też nie wiązać swoich czynności procesowych z interesami żadnej ze stron, mając na uwadze tylko zachowanie wymagań interesu społecznego.”

„W tej sprawie Sąd I instancji przyjął, że skoro cele działania określone w statucie Stowarzyszenia nie obejmują prowadzenia działalności w zakresie występowania przed sądami administracyjnymi, a ponadto cele te są zbyt ogólne, to nie mogą służyć do uzasadnienia udziału Stowarzyszenia w postępowaniu w tej sprawie. W ocenie Sądu pierwszej instancji stanowisko takie znajduje uzasadnienie z uwagi na brzmienie § 5 statutu, który w sposób ogólnikowy wskazuje cele Stowarzyszenia m.in. ochronę środowiska, zaś rozpoznawana sprawa dotyczy uchwały w sprawie pomników przyrody. Pogląd ten jest zbyt kategoryczny. Przede wszystkim należy podkreślić, że nie można wywodzić z § 5 statutu Stowarzyszenia, iż poza zakresem statutowej działalności Stowarzyszenia jest uczestniczenie w tym postępowaniu, tylko z tego powodu, że jako cel Stowarzyszenia nie zostało wskazane występowanie przed sądami administracyjnymi. Należy podzielić pogląd Stowarzyszenia, że występowanie przed sądami administracyjnymi nie jest celem działania Stowarzyszenia samym w sobie, lecz narzędziem do realizacji jego statutowych celów. Skoro Stowarzyszenie prowadzi działalność w celu ochrony krajobrazu, ochrony środowiska, ochrony zabytków oraz wywierania wpływu na politykę władz lokalny w tym zakresie, to jednym ze sposobów wykonywania tej działalności jest branie udziału w postępowaniu sądowoadministracyjnym w sprawach z zakresu ochrony przyrody, w szczególności w sprawach skarg na uchwały organów samorządu gminnego w sprawie pomników przyrody. Ustanowienie pomnika przyrody stanowi formę ochrony przyrody, której celem jest zachowanie wartości przyrodniczych, krajobrazowych, naukowych, historycznych i kulturowych (§ 3 zaskarżonej uchwały). Nie można zatem przyjąć, że sprawa nie dotyczy zakresu statutowej działalności Stowarzyszenia, tylko z tego powodu, że statut nie wskazuje wprost tego konkretnego celu, a jedynie bardziej ogólny jak ochrona środowiska, czy ochrona krajobrazu. Nie można także zakładać, że udział Stowarzyszenia w tym postępowaniu nie ma na celu ochrony obiektywnego porządku prawnego, czy też nie służy realizacji celu publicznego, dla którego zostało powołane. W uzasadnieniu wniosku Stowarzyszenie wskazało, że jest uczestnikiem Komisji Dialogu Społecznego ds. Środowiska Przyrodniczego działającej przy Biurze Ochrony Środowiska m. st. Warszawy, która zajmują się m.in. sprawami ustanawiania pomników przyrody. Ponadto Stowarzyszenie działa na rzecz ochrony środowiska, a ponadto jak wskazano w zażaleniu zajmuje się problematyką ochrony drzew, które pełnią ważną rolę dla szeroko rozumianego środowiska, w szczególności w procesie oczyszczania i wymiany powietrza. Tych okoliczności Sąd pierwszej instancji nie rozważył w sposób wystarczający.”

„Mając powyższe względy na uwadze należy uznać, że odmowa dopuszczenia Stowarzyszenia do udziału w przedmiotowej sprawie z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie jest trafna. Ustalenie przez Sąd I instancji, czy zakres działalności statutowej danej organizacji uzasadnia jej udział w postępowaniu, powinno sprowadzać się do porównania zakresu całokształtu działalności Stowarzyszenia z przedmiotem danej sprawy, przy uwzględnieniu celów sądowej kontroli administracji.”

Całość postanowienia NSA dostępna jest na stronie internetowej: http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/3526F881C7

Postanowienie NSA z dnia 9 września 2016 r. (II OZ 834/16) – odmawiające dopuszczenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia P. z siedzibą w R. do udziału w charakterze uczestnika postępowania w sprawie ze skargi B. J. i T. J. na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia [...] kwietnia 2015 r., znak [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji. W uzasadnieniu postanowienia NSA wskazał:

„Postanowieniem z dnia 12 maja 2016 r. sygn. akt VII SA/Wa 1136/15 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odmówił dopuszczenia Ogólnopolskiego Stowarzyszenia P. z siedzibą w Rzeszowie do udziału w charakterze uczestnika postępowania w sprawie ze skargi B. J. i T. J. na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego z dnia [...] kwietnia 2015 r., znak [...] w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji”

„W uzasadnieniu Sąd wskazał na cele statutowej działalności Ogólnopolskiego Stowarzyszenia P. z siedzibą w R. (dalej jako Stowarzyszenie) określone w § 7 jej statutu. Dalej przywołując przesłanki dopuszczenia organizacji społecznej do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania wskazane w art. 33 § 2 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), zwanej dalej "P.p.s.a." oraz wskazując na wykładnię tychże przesłanek dokonaną w postanowieniu 7 sędziów NSA z dnia 28 września 2009 r. sygn. akt II GZ 55/09, Sąd stwierdził, że mając na uwadze charakter rozstrzyganej sprawy sądowoadministracyjnej statutowe cele działalności Stowarzyszenia (§ 7 jego statutu) nie odpowiadają przedmiotowi sprawy. Kontroli Sądu poddana została bowiem decyzja o charakterze formalnym, oceniająca wyłącznie legitymację skarżących do żądania stwierdzenia nieważności decyzji o pozwoleniu na budowę, a nie decyzja badająca legalność decyzji o pozwoleniu na budowę w kontekście naruszenia którejkolwiek z przesłanek wymienionych w art. 156 K.p.a. Nie zachodzi, w ocenie Sadu, bezpośredni związek pomiędzy celami, dla których Stowarzyszenie zostało powołane, a przedmiotem niniejszej sprawy zawisłej przed sądem”

„Podkreślono, że wniosek Stowarzyszenia o dopuszczenie do udziału w rozpatrywanej sprawie nie zawiera żadnej argumentacji pozwalającej na przyjęcie, że Stowarzyszenie zamierza w tej sprawie realizować cel publiczny i że jego udział w postępowaniu będzie służył funkcji kontroli społecznej. Stowarzyszenie nie wykazało by jego udział w postępowaniu sądowym miał wykraczać poza formę popierania konkretnych interesów określonego podmiotu”

„Zażalenie na powyższe postanowienie wniosło Stowarzyszenie domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania oraz zwrotu kosztów według norm przepisanych. Wskazano, że został naruszony art. 33 § 2 P.p.s.a poprzez celowe i świadome wykluczenie organizacji społecznej z powodu osobistego stosunku sędziów rozpoznających sprawę do Stowarzyszenia, bowiem wydane przez nich orzeczenia w podobnych sprawach gdzie występuje Stowarzyszenie zostały przez NSA uchylone. Zakres niniejszego postępowania jest bezpośrednio związany z przepisami dotyczącymi ochrony środowiska a Stowarzyszenie posiada wiedzę specjalistyczną w tym zakresie. W uzasadnieniu zażalenia Stowarzyszenie wskazało wyroki, z których jego zdaniem wynika, że spełnia ono cele statutowe nawet w sprawach związanych z ustaleniem obszaru oddziaływania stacji bazowych. Nie można zatem uznać, że organizacja społeczna mogąca przyczynić się do poprawy jakości postępowania w tak trudnej i skomplikowanej materii nie może w nim uczestniczyć i to, pomimo że sprawa jest bezpośrednio związana z ustaleniem obszaru występowania pól elektromagnetycznych oraz kwalifikacją inwestycji, gdzie inwestorzy notorycznie pomijają zjawisko kumulacji. W razie niepodzielenia tego poglądu przez NSA wniesiono o podjęcie uchwały, która rozstrzygnie o prawie organizacji społecznych do udziału w sprawie związanej z ustaleniem obszaru oddziaływania obiektu (stacji bazowej), gdzie wymagana jest wiedza specjalistyczna”

„Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje: Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.”

„Zgodnie z treścią art. 33 § 2 P.p.s.a. udział w charakterze uczestnika może zgłosić osoba, która nie brała udziału w postępowaniu administracyjnym, jeżeli wynik tego postępowania dotyczy jej interesu prawnego, a także organizacja społeczna, o której mowa w art. 25 § 4, w sprawach innych osób, jeżeli sprawa dotyczy zakresu jej statutowej działalności”

„Ustawodawca, dopuszczając organizacje społeczne do udziału w postępowaniach sądowoadministracyjnych postawił te organizacje (Stowarzyszenia) w szczególnej pozycji ustrojowej. W sprawach sądowoadministracyjnych mogą one występować w interesie własnym jako skarżący (art. 50 § 1 p.p.s.a.), mogą jednak również występować w obronie interesu publicznego. Zgodnie z treścią art. 1 ust. 3 ustawy Prawo o stowarzyszeniach (t.j. Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855) Stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych, co jest formą realizacji gwarantowanej przepisami Konstytucji wolności zrzeszania się oraz prawa czynnego uczestniczenia w życiu publicznym.”

„W sytuacji, gdy wnoszące o dopuszczenie do udziału w sprawie Stowarzyszenie jest organizacją społeczną, o której mowa w art. 25 § 4 P.p.s.a., a to nie jest kwestią sporną w niniejszej sprawie, Sąd winien zbadać, czy sprawa do której udział Stowarzyszenie zgłosiło dotyczy zakresu jego statutowej działalności i te przesłanki winny stanowić podstawę rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji w przedmiocie dopuszczenia do udziału w sprawie”

„NSA podziela poglądy zaprezentowane w powołanym przez Sąd I instancji postanowieniu NSA z 28 września 2009 r., sygn. akt. II GZ 55/09. Słusznie w postanowieniu tym NSA uznał, że nie jest dopuszczalna taka wykładnia art. 33 § 2 P.p.s.a., według której sąd administracyjny byłby (niejako automatycznie) zobowiązany do uwzględnienia wniosku organizacji społecznej z tego i tylko tego powodu, że jest ona formalnie organizacją społeczną, a charakter rozpoznawanej sprawy sądowoadministracyjnej jest zgodny z zakresem jej statutowej działalności”

„Decydujące dla oceny wniosku Stowarzyszenia o dopuszczenie do udziału w sprawie sądowoadministracyjnej jest bowiem wykazanie nie tylko tego, że sprawa dotyczy statutowej działalności organizacji społecznej (jak widzi to skarżące Stowarzyszenie) ale i tego, że za udziałem tym przemawia interes społeczny”

„Ostatnia z powołanych przesłanek, zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, nie występuje w niniejszej sprawie. Prawidłowo wskazał Sąd I instancji, że istotą zaskarżonej decyzji Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego jak i poprzedzającej ją decyzji Wojewody Lubuskiego z dnia [...] lutego 2015 roku, było ustalenie, iż nie zachodzi przesłanka do dalszego prowadzenia postępowania wszczętego wnioskiem B. J. i T. J. o stwierdzenie nieważności decyzji Prezydenta Miasta Zielona Góra z dnia [...] kwietnia 2011 r. nr [...], zatwierdzającej projekt budowlany i udzielającej P. Sp. z o.o. pozwolenia na budowę stacji bazowej telefonii komórkowej na działce ewidencyjnej nr [...], przy ul. W. [...] w Z. Organy orzekające w sprawie uznały wówczas, że ww. osobom nie przysługuje przymiot strony w rozumieniu art. 28 ust. 2 ustawy Prawo budowlane”

„Rację ma Sąd I instancji wskazując, iż zgłaszając wniosek o dopuszczenie do udziału w tej sprawie organizacja społeczna w istocie nie realizuje celów Stowarzyszenia w interesie publicznym, lecz tylko indywidualny interes skarżących. Podkreślić bowiem należy, że organy administracji publicznej rozstrzygając tę sprawę ograniczyły się do kwestii formalnych oceniając jedynie przymiot strony osób skarżących. Dopiero badanie legalności decyzji udzielającej pozwolenia na budowę w kontekście naruszenia przesłanek z art. 156 K.p.a. pozwoliłoby na stwierdzenie, że Stowarzyszenie popierając stwierdzenie nieważności decyzji o pozwoleniu na budowę stacji bazowej telefonii komórkowej realizuje swoje cele statutowe. Wówczas występuje bowiem w zakresie swojej działalności obliczonej na ochronę środowiska o stwierdzenie nieważności decyzji, która będąc w obrocie prawnym a posiadając wady wskazane w art. 156 K.p.a. wpływa na sytuację prawną pewnej społeczności, na którą wspomniana inwestycja oddziałuje. Skoro zatem niniejsza sprawa sądowoadministracyjna dotyczy jedynie stwierdzenia czy skarżący byli uprawnieni do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji o pozwoleniu na budowę, to w istocie udział Stowarzyszenia w tym aspekcie sprawy nie mógł być obliczony na interes innych osób, interes zbiorowy wiążący się bezpośrednio ze statutową działalnością Stowarzyszenia w zakresie ochrony środowiska”

„Wbrew temu co podnosi w zażaleniu Stowarzyszenie samo stwierdzenie, że sprawa dotyczy ustalenia obszaru oddziaływania stacji bazowych, których szerokim aspektem funkcjonowania zajmuje się w swojej statutowej działalności Stowarzyszenie nie uprawnia do dopuszczenia takiego Stowarzyszenia do udziału w sprawie zgodnie z art. 33 § 2 P.p.s.a. Powinno ono wykazać, że jej udział w sprawie związany jest z reprezentowaniem interesu zbiorowego, który wiąże się z jej statutowym działaniem. Sam fakt posiadania specjalistycznej wiedzy w zakresie działania stacji bazowych nie powoduje tego, że gdy postępowanie sądowe dotyczy takich obiektów to powinno ono być dopuszczone do udziału w sprawie na prawach uczestnika. Zawsze udział Stowarzyszenia ma być uzasadniony interesem zbiorowym. Skoro w niniejszej sprawie organy koncentrowały swoje rozważania tylko co do ustalenia przymiotu strony konkretnych osób, to nie można w tym przypadku mówić o konieczności sprawowania kontroli społecznej w ramach tego postępowania”

„Zdaniem NSA, kwestia będąca przedmiotem niniejszego postanowienia w świetle obowiązującego orzecznictwa nie budzi wątpliwości dlatego też niecelowe było występowanie o podejmowanie uchwały w tym zakresie”

Całość postanowienia NSA dostępna jest na stronie internetowej:
http://orzeczenia.nsa.gov.pl/doc/B4B95D27FF