Mitygacja i ocena oddziaływania na środowisko
Opracowany przez Ministerstwo Środowiska Poradnik przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, ich łagodzenia i przystosowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe zawiera omówienie głównych aspektów związanych ze zmianami klimatu w kontekście obowiązkowej oceny emisji CO2 i wpływu przedsięwzięć na klimat i metod oceny odporności na potencjalne zmiany klimatu. Opracowanie jest szczególnie przydatne w przygotowaniu aplikacji o fundusze UE dla inwestycji związanych z mitygacją zmian klimatu, adaptacją i wzrostem bezpieczeństwa wobec klęsk żywiołowych. Wykorzystanie zaleceń, w szczególności sposobów prognozowania skutków ekologicznych inwestycji może wobec wielu rodzajów przedsięwzięć ułatwić ich finansowanie w perspektywie finansowej 2014-2020.
Oprócz inwestorów, w tym beneficjentów wniosków o dofinansowanie z funduszy UE oraz instytucji i podmiotów uczestniczących w procesie pozyskiwania środków, poradnik ma znaczenie dla organów wydających decyzję środowiskowe i organów opiniujących/uzgadniających – biorących udział w procedurze OOŚ, SOOŚ (ocena oddziaływania na środowisko, strategiczna ocena oddziaływania na środowisko).
Opublikowany poradnik nie stanowi źródła prawa i nie ma charakteru dokumentu wiążącego. Może natomiast ułatwić spełnienie obowiązku oceny inwestycji wobec zmian klimatu, określonego w art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. e i art. 66 ust. 1 pkt 7 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz umożliwi przygotowanie na zmiany wynikające z implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2011/92/UE zmienionej dyrektywą nr 2014/52/UE, które na mocy ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2017 roku.
Łagodzenie zmian klimatu (mitygacja)
Poradnik przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, ich łagodzenia i przystosowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe nie określa klasyfikacji przedsięwzięć pod względem emisji dwutlenku węgla, ani wymagań ograniczenia skali wpływu na klimat. Rekomenduje rozważenie w ramach analizy wariantów opcji minimalizujących emisję gazów cieplarnianych, jednak podkreśla, że nie jest to równoznaczne z wyborem wariantu o najmniejszej emisji gazów cieplarnianych. Zobowiązania podmiotu decydującego się na realizację inwestycji w zakresie emisji dwutlenku węgla reguluje kompleksowo system handlu uprawnieniami do emisji CO2 oraz wobec niektórych instalacji przepisy dotyczące najlepszych dostępnych technik BAT, z uwzględnieniem zagadnień efektywności energetycznej. W naturalny sposób, dzięki nowoczesnym technikom, znaczna część przedsięwzięć polegających na budowie nowych instalacji lub obiektów charakteryzuje wysoki poziom efektywności energetycznej i odpowiadające jej znaczne ograniczenie emisji CO2 i wpływu na klimat (mitygacja wynikająca z wysokiego poziomu techniki). Ocena oddziaływania na środowisko w zakresie rozszerzonym wobec zmian klimatu nie powinna skutkować niewspółmiernym do rodzaju i skali przedsięwzięcia zwiększeniem wymagań formalnych i utrudnieniem procesu inwestycyjnego, w szczególności wobec przedsięwzięć opartych na nowoczesnych technologiach. W poradniku podkreślono jednocześnie, że analiza wpływu przedsięwzięcia na klimat i mitygacja są jednymi z wielu zagadnień podlegających ocenie. Nie powinny tym samym pomniejszać wagi innych aspektów środowiskowych, w szczególności dogłębnej analizy bezpośredniego oddziaływania emisji, np. na stan powietrza atmosferycznego. Zauważyć należy również, że jedynie wąska grupa przedsięwzięć – ocenianych jako pojedyncze inwestycje może mieć wpływ na klimat na poziomie umożliwiającym jego ocenę. Złożony charakter fizyki i chemii atmosfery, mnogość czynników decydujących o zmianach klimatu i niedoskonałości współczesnych modeli matematycznych sprawiają, że uzyskanie wyników prognoz nie budzących wątpliwości jest praktycznie niemożliwe. Można natomiast, licząc się również z niepewnością oceny, oszacować ilość gazów cieplarnianych jaka będzie związana z przedsięwzięciem. W poradniku określono ogólną zasadę oceny emisji na wszystkich etapach „życia” przedsięwzięcia, w tym na etapie realizacji, eksploatacji i po jej zakończeniu, również związanym z rozbiórką. Wobec większości przedsięwzięć polegających na budowie instalacji wytwórczych emisja na etapie realizacji oraz po zakończeniu eksploatacji jest pomijalnie mała w stosunku do emisji towarzyszącej ich eksploatacji. W takich przypadkach pominięcie tych etapów i staranne obliczenia emisji związanej z eksploatacją zapewniają ograniczenie niepewności całkowitej emisji gazów cieplarnianych związanych z przedsięwzięciem (zasada optymalizacji analizy). Dla niektórych rodzajów przedsięwzięć oprócz emisji bezpośredniej, istotna może być również emisja pośrednia, wywołana zapotrzebowaniem na energię elektryczną. Przedsięwzięcia związane ze zmianą sposobu użytkowania gruntu na bardzo dużej powierzchni mogą wymagać również oceny innych aspektów, jak zmiana klimatu w skali mikro (lokalnych warunków klimatycznych) i sekwestracja dwutlenku węgla. W poradniku przewidziano również przypadki przedsięwzięć, które charakteryzuje nieznaczna emisja gazów cieplarnianych. W takich sytuacjach nie ma potrzeby przeprowadzania pełnej analizy śladu węglowego (ilościowej).
Ślad węglowy
Poradnik rekomenduje stosowanie podstawowej metody oceny śladu węglowego – EBI (Europejskiego Banku Inwestycyjnego), bazującej na emisji bezwzględnej ekwiwalentu CO2 oraz różnicy emisji prognozowanej i emisji referencyjnej, z zastrzeżeniem:
- w przypadku przedsięwzięć z dofinansowaniem z funduszy UE: nie stosuje się progów określonych przez EBI dla poszczególnych rodzajów przedsięwzięć,
- w przypadku OOŚ: zastosowanie adekwatne do rodzaju przedsięwzięcia oraz ryzyka klimatycznego. Gdy przedsięwzięcie powoduje zaniedbywalne, niewielkie emisje gazów cieplarnianych, które trudno wyliczyć, w takim przypadku powinna wystarczyć analiza opisowa oparta na założeniach metody EBI lub innych uznanych metodyk analizy śladu węglowego (punkt 4.23.5 poradnika).
Ślad węglowy obejmuje dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, fluorowęglowodory, perfluorowęglowodory, heksafluorek siarki i trifluorek azotu, wyrażone jako ekwiwalent CO2. Ocenie podlegają zarówno emisje bezpośrednie z poszczególnych procesów i instalacji, jak również emisje pośrednie, związane z zapotrzebowaniem energetycznym, logistyką, etc.
Ślad węglowy wyznaczany metodą EBI uwzględnia wspomnianą wcześniej zasadzę optymalizacji analizy, określając dla poszczególnych rodzajów przedsięwzięć granice obliczeń gazów cieplarnianych i aspekty pomniejsze, które należy pominąć.
Odporność na klęski żywiołowe
Prognozowana zmiana klimatu obejmuje następujące zjawiska:
- zwiększenie częstotliwości występowania temperatur ekstremalnych,
- częstsze występowanie powodzi w okresie zimowym,
- zwiększenie częstości i zakresu występowania innych zdarzeń ekstremalnych, takich jak wiatry huraganowe, opady atmosferyczne oraz fale upałów i chłodu,
- zmniejszenie opadów w okresie letnim,
- wzrost temperatury wody,
- zwiększenie zagrożenia pożaru lasów.
Podatność przedsięwzięcia na potencjalne skutki zmian klimatu oceniana jest przynajmniej wobec ww. zjawisk. Ocena powinna obejmować:
- ryzyko zalania w trakcie powodzi wraz z potencjalnymi konsekwencjami,
- ograniczenie dostępności wody, w tym wody do obiegów chłodniczych, np. wody chłodzącej na potrzeby elektrowni, również wobec zmiany parametrów wody (podwyższenie temperatury lub pogorszenie innych parametrów),
- odporność na wysokie i niskie temperatury powietrza, utrzymujące się przez długi czas,
- odporność na wiatry huraganowe (wobec obiektów budowalnych uregulowana wymaganiami prawa budowlanego),
- narażenie na bezpośrednie i pośrednie skutki pożaru lasów.
Zakres oceny rekomendowanej w poradniku obejmuje skutki bezpośrednie. Jeśli znaczenie środowiskowe mogą mieć również skutki pośrednie, takie jak ograniczenia w dostawie energii elektrycznej, paliw, surowców, przeanalizowany powinien zostać ich potencjalny wpływ na środowisko, w szczególności procedury awaryjnego zatrzymania instalacji i możliwość wystąpienia emisji wyjątkowych.
Oficjalnym źródłem informacji o potencjalnych scenariuszach klimatycznych i ich skutkach jest Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030, oceniający wpływ potencjalnych zmian klimatu na poszczególne sektory gospodarki, takie jak:
- rolnictwo i leśnictwo,
- energetyka,
- transport,
- gospodarka przestrzenna i budownictwo,
- gospodarka wodna.
Różnorodność biologiczna – utrata siedlisk
Znaczący element OOŚ stanowi ocena w jakim stopniu przedsięwzięcie wpłynie na siedliska i korytarze ekologiczne. Poradnik przygotowania inwestycji z uwzględnieniem zmian klimatu, ich łagodzenia i przystosowania do tych zmian oraz odporności na klęski żywiołowe rekomenduje aby przy określaniu oddziaływań wykorzystywać kryteria znaczenia, w szczególności rozpowszechnienie gatunków (rzadkość) i możliwość ich szybkiego powrotu do poprzedniego stanu (wrażliwość). Analiza obejmuje zarówno bezpośrednie oddziaływanie przedsięwzięcia, jak i ocenę skutków jakie może spowodować potencjalna zmiana klimatu.
Analiza cyklu życia
Poradnik nie zaleca jednoznacznie konieczności przeprowadzenia analizy cyklu życia produktu lub przedsięwzięcia, wskazując jedynie na możliwość wykonania takiej analizy, zaznaczając jednocześnie, że pełna ocena cyklu życia może być czasochłonna i bardzo kosztowna. Nie zostały określone kryteria oceny wyników analizy, w szczególności negatywna ocena celowego skrócenia czasu życia produktu, stanowiąca jeden z kluczowych elementów współczesnego rynku i przyczyniająca się do zwiększenia emisji gazów cieplarnianych i potencjalnej zmiany klimatu.
Poradnik dostępny jest na stronie:
https://klimada.mos.gov.pl/wp-content/uploads/2015/11/
Poradnik_przygotowania_inwestycji_z_uwzglednieniem_zmian_klimatu_ich_lagodzenia_i_przystosowania
_sie_do_tych_zmian_oraz_odpornosci_na_kleski_zywiolowe.pdf
